top of page
Writer's pictureDesidiat Kastrati

Ekonomia: Çfarë është, Llojet e Ekonomive, Treguesit Ekonomikë


Çfarë është një ekonomi?


Një ekonomi është një sistem kompleks i aktiviteteve të ndërlidhura të prodhimit, konsumit dhe shkëmbimit që në fund të fundit përcakton se si ndahen burimet midis të gjithë pjesëmarrësve. Prodhimi, konsumi dhe shpërndarja e mallrave dhe shërbimeve kombinohen për të përmbushur nevojat e atyre që jetojnë dhe veprojnë brenda ekonomisë.


Një ekonomi mund të përfaqësojë një komb, një rajon, një industri të vetme, apo edhe një familje.



PIKAT KRYESORE

  • Një ekonomi është një sistem i aktiviteteve të ndërlidhura të prodhimit dhe konsumit që përcaktojnë përfundimisht shpërndarjen e burimeve brenda një grupi.

  • Prodhimi dhe konsumi i mallrave dhe shërbimeve në tërësi plotëson nevojat e atyre që jetojnë dhe veprojnë brenda tij.

  • Ekonomitë e bazuara në treg, të quajtura edhe ekonomi të tregut të lirë, janë të vetërregulluara, duke lejuar që mallrat të prodhohen dhe shpërndahen në përgjigje të kërkesës nga konsumatorët.

  • Ekonomitë e bazuara në komandë rregullohen nga një organ qeveritar që përcakton mallrat që prodhohen, sasitë e tyre dhe çmimin e paguar për to.

  • Në botën moderne, pak ekonomi janë thjesht të bazuara në treg ose të bazuara në komandë



Kuptimi i ekonomive

Një ekonomi përfshin të gjitha aktivitetet që lidhen me prodhimin, konsumin dhe tregtinë e mallrave dhe shërbimeve në një njësi ekonomike, pavarësisht nëse njësia ekonomike është një komb apo një qytet i vogël.

Nuk ka dy ekonomi identike. Secili është formuar sipas burimeve, kulturës, ligjeve, historisë dhe gjeografisë së vet. Secila zhvillohet sipas zgjedhjeve dhe veprimeve të pjesëmarrësve.


Këto vendime merren nëpërmjet një kombinimi të transaksioneve të tregut dhe vendimmarrjes kolektive ose hierarkike.


Llojet e ekonomive

Në botën moderne, pak vende janë thjesht të bazuara në treg(market based) ose thjesht të bazuara në komandë(comand based). Por shumica anojnë drejt njërit apo tjetrit prej këtyre modeleve.



Ekonomitë e bazuara në treg

Ekonomitë e bazuara në treg ose "tregu i lirë" i lejojnë njerëzit dhe bizneset të shkëmbejnë lirisht mallra dhe shërbime sipas ofertës dhe kërkesës.


Shtetet e Bashkuara janë kryesisht një ekonomi tregu. Prodhuesit përcaktojnë se çfarë shitet dhe prodhohet, dhe cilat çmime të ngarkojnë. Nëse ata presin të kenë sukses, ata do të prodhojnë atë që duan konsumatorët dhe do të paguajnë atë që konsumatorët janë të gatshëm të paguajnë.


Nëpërmjet këtyre vendimeve, ligjet e ofertës dhe kërkesës përcaktojnë çmimet dhe prodhimin total. Nëse kërkesa e konsumatorit për një produkt specifik rritet, prodhimi tenton të rritet për të kënaqur kërkesën. Rritja e kërkesës bën që çmimet të rriten derisa konsumatorët të pengojnë dhe të reduktojnë blerjet e tyre. Kërkesa për produktin më pas do të bjerë dhe çmimet do të bien bashkë me të.


Kjo tërheqje e vazhdueshme e ofertës dhe kërkesës i lejon një ekonomie tregu një tendencë për të balancuar natyrshëm vetveten. Ndërsa çmimet në një sektor rriten me kërkesën, paratë dhe puna e nevojshme për të plotësuar këtë kërkesë zhvendosen në ato vende ku nevojiten.



Ekonomitë e bazuara në komandë

Ekonomitë e bazuara në komandë varen nga një qeveri qendrore që kontrollon nivelet e prodhimit, çmimet dhe shpërndarjen e mallrave.


Në një sistem të tillë, qeveria zotëron industri që konsiderohen thelbësore në emër të konsumatorëve që i përdorin ato. Konkurrenca midis kompanive është e dekurajuar ose e ndaluar. Çmimet janë të kontrolluara.


Komunizmi kërkon një ekonomi të bazuar në komandë. Shembujt bashkëkohorë përfshijnë Kubën dhe Korenë e Veriut.


Një ekonomi e bazuar në komandë përpiqet të zëvendësojë funksionimin e ofertës dhe kërkesës.



Ekonomitë e përziera(mixed economy)

Ekonomitë e pastra të tregut ekzistojnë rrallë në botën moderne pasi zakonisht ka një shkallë të ndërhyrjes së qeverisë ose planifikimit qendror. Edhe Shtetet e Bashkuara mund të konsiderohen si një ekonomi e përzier. Mund të mos mandatojë prodhimin, por ka mënyra për të ndikuar në të. Për shembull:


Në fund të vitit 2021, Presidenti Joe Biden urdhëroi 50 milionë litra naftë të lëshuar nga Rezervat Strategjike të Naftës të vendit me qëllimin e deklaruar për të detyruar çmimet e benzinës të ulen duke rritur furnizimin e saj.


1-Në vitin 2022, Rezerva Federale vendosi një sërë rritjesh të normave të interesit në bankat e vendit. Qëllimi ishte rritja e normave të interesit në të gjithë ekonominë për të ulur kërkesën për kredi dhe për rrjedhojë uljen e inflacionit në kostot e mallrave dhe shërbimeve.


2 -Në të vërtetë, shumica e ekonomive të zhvilluara të botës përziejnë modele të bazuara në treg dhe të bazuara në komandë.


Kina kishte një ekonomi komanduese vetëm deri në vitin 1978 kur filloi një sërë reformash që inkurajuan sipërmarrjen private.



Studimi i Ekonomive

Studimi i ekonomive dhe faktorëve që ndikojnë në ekonomi quhet ekonomi. Disiplina e ekonomisë mund të ndahet në dy fusha kryesore të fokusit, mikroekonomia dhe makroekonomia.



Mikroekonomia

Mikroekonomia studion sjelljen e individëve dhe bizneseve në mënyrë që të kuptojë pse ata marrin vendimet ekonomike që marrin dhe si ndikojnë këto vendime në sistemin më të madh ekonomik.


Mikroekonomia studion se si një vlerë e veçantë i bashkëngjitet një produkti ose shërbimi. Ai shqyrton se si individët koordinojnë dhe bashkëpunojnë me njëri-tjetrin në biznes.


Mikroekonomia priret të përqendrohet në tendencat ekonomike, të tilla si mënyra se si zgjedhjet dhe veprimet individuale ndikojnë në ndryshimet në prodhim.


Është e qartë se parimet e psikologjisë dhe marketingut ndikojnë në mikroekonominë.



Makroekonomia

Siç nënkupton edhe emri, makroekonomia studion pamjen e madhe.


Makroekonomia përfshin studimin e faktorëve në mbarë ekonominë, si efekti i rritjes së çmimeve ose inflacionit në ekonomi. Ai kërkon të gjurmojë dhe të kuptojë treguesit financiarë që qartësojnë suksesin ose dështimin e një ekonomie me kalimin e kohës, siç janë produkti i brendshëm bruto (GDP), ndryshimet në papunësi dhe shpenzimet konsumatore.


Me pak fjalë, makroekonomia studion se si sillet ekonomia në tërësi.




Treguesit Ekonomik

Siç u përmend më lart, makroekonomia është studimi i pamjes së madhe dhe kjo pamje është e paplotë pa një sërë treguesish ekonomikë. Këta janë disa nga treguesit më të ndjekur nga afër.


Produkti i Brendshëm Bruto (PBB)

Produkti i brendshëm bruto është vlera totale e të gjitha mallrave dhe shërbimeve të përfunduara të prodhuara nga një ekonomi gjatë një periudhe njëvjeçare.


Produkti i brendshëm bruto i Shteteve të Bashkuara ishte rreth 23 trilion dollarë në 2021.



Papunësia

Raporti i Papunësisë vlerëson numrin e njerëzve që punojnë me pagesë gjatë një periudhe të caktuar. Më e rëndësishmja, numri gjurmohet me kalimin e kohës për të përcaktuar nëse papunësia po përkeqësohet.


Në SHBA, Byroja e Statistikave të Punës (BLS) publikon një raport mujor të papunësisë që zbërthen numrin e njerëzve që punojnë, numrin mesatar të orëve që punojnë dhe të ardhurat e tyre mesatare. Kjo përdoret për të prodhuar shkallën e papunësisë.


Inflacioni (ose deflacioni)

Inflacioni në çmimet e konsumit matet dhe gjurmohet në mënyrë që të evidentohen problemet në ekonomi. Nëse shkalla e inflacionit po kalon normën e rritjes së të ardhurave, ekonomia është në telashe. Inflacioni mund të jetë gjithashtu negativ, por deflacioni i përgjithshëm është relativisht i rrallë.


BLS publikon gjithashtu një raport kyç të inflacionit për SHBA-në. Indeksi i Çmimeve të Konsumit gjurmon kostot e mallrave dhe shërbimeve nga muaji në muaj. Ai zbërthen raportin e tij në fushat jetike të shpenzimeve konsumatore, të tilla si kostot e ushqimit, energjisë dhe qirasë.


Këto shifra përcaktojnë shkallën e inflacionit.


Bilanci i Tregtisë

Bilanci tregtar i një ekonomie është një krahasim i sasisë së parave që shpenzohet për importet e mallrave dhe shërbimeve dhe sasisë së parave që fiton për mallrat dhe shërbimet që eksporton. Ajo matet kryesisht duke regjistruar të gjitha produktet që kalojnë nëpër zyrën doganore të një vendi.


Një komb arrin një bilanc pozitiv tregtar kur eksporton më shumë sesa importon. Ajo ka një bilanc negativ tregtar kur blen më shumë se sa shet.


Asnjëra nuk është domosdoshmërisht e mirë apo e keqe. Një komb mund të ketë një bilanc negativ tregtar sepse bizneset e huaja po investojnë shumë në të ardhmen e tij. Një komb me një bilanc pozitiv tregtar mund të ketë politika proteksioniste që mund ta dëmtojnë atë në afat të gjatë.


SHBA kishte një deficit të bilancit tregtar në vitin 2021 prej rreth 859.1 miliardë dollarë, 182.4 miliardë dollarë më shumë se një vit më parë, sipas Byrosë së Analizave Ekonomike të SHBA.



Çfarë është Ekonomiksi?

Ekonomia është një degë e shkencave që kërkon të kuptojë mënyrën se si funksionon një popullsi duke studiuar mënyrën se si funksionon ekonomia e saj. Çdo grup njerëzish zhvillon një plan mbijetese bazuar në punën dhe burimet e përbashkëta. Se si e bëjnë këtë dhe sa mirë kanë sukses në të, është studimi i ekonomisë.


Çfarë është Makroekonomia kundrejt Mikroekonomisë?

Makroekonomia është studimi i performancës së përgjithshme të një ekonomie. Ai vlerëson stabilitetin dhe progresin e një ekonomie në kohë duke analizuar treguesit kryesorë. Këto përfshijnë produktin e brendshëm bruto (GDP), punësimin, inflacionin ose deflacionin dhe bilancin e tregtisë.


Mikronomia është studimi i sjelljes së konsumatorëve dhe bizneseve individuale që përbëjnë ekonominë. Motivimet, zakonet dhe sjelljet e tyre studiohen për të përcaktuar nëse një ekonomi po funksionon në interesin e tyre më të mirë.


Çfarë është ekonomia në jetën reale?

Të gjithë ne marrim pjesë në një ekonomi, me përjashtim të mundshëm të një vetmitar që jeton në një ishull të shkretë. Ne kontribuojmë diçka për të gjithë, duke prodhuar ose ndihmuar në prodhimin e një produkti ose duke ofruar një shërbim. Në këmbim, ne marrim para që na lejojnë të blejmë mallra dhe shërbime që nuk mund t'i prodhojmë për veten tonë.


Në fund të fundit

Një ekonomi është një komunitet që vëzhgohet nga një analizë e alokimit të burimeve. Çdo individ dhe familje në komunitet ka një kontribut për të dhënë. Në këmbim, secili pret një pjesë të mallrave dhe shërbimeve të ofruara nga anëtarët e tjerë të komunitetit.


Në kohët moderne, funksionimi i një ekonomie analizohet dhe vlerësohet nga ekonomistët.

101 views0 comments

Recent Posts

See All

Comments


bottom of page